در دهه های اخیر ، ایران گام‌های بلندی در حوزه علم و فناوری برداشته است؛ از فتح قله‌های فناوری نانو و سلول‌های بنیادی تا ساخت ماهواره‌های بومی، داروهای نوترکیب، غنی سازی اورانیوم تا چرخه کامل سوخت هسته ای ،پهپادهای پیشرفته و توسعه استارتاپ‌های دانش‌بنیان. و کسب رتبه ۱۵ تا ۱۷ در تولید علم دنیا این‌ها تنها بخشی از دستاوردهایی هستند که بسیاری از کشورهای منطقه حتی در آرزوی آن مانده‌اند.
اما پرسش اساسی اینجاست:
چرا این پیشرفت‌ها در ذهن جامعه، تصویر روشنی ندارند؟ چرا روایت علمی وفناوری ایران، نه در دل رسانه‌ها و نه در ذهن مردم، به یک داستان باورپذیر و الهام‌بخش تبدیل نشده است؟ چالش‌ها کجاست؟
زبان سخت، روایت خاموش
بیان و معرفی پیشرفت‌های علمی وفناوری اغلب در قالب مقالات تخصصی، گزارش‌های فنی یا آمارهای خشک منتشر می‌شوند؛ و فاقد «داستان انسانی» وبیان جذاب ویا هنری که عموم مردم را درگیر کند هستند .
فاصله دانشگاه با جامعه
استادان و پژوهشگران، هرچند محور اصلی تولید علم‌اند، اما بواسطه رسانه گریزی ویا اشراف رسانه ای کمتر توانسته‌اند نقش فعال در رسانه‌ها یا ارتباط با افکار عمومی ایفا کنند. هرچند دراین میان نقش تخریبی رسانه های زرد و شبه علم ها واخبار منفی را نباید از نظر دور داشت
رسانه‌های غیرعلمی، صدا و سیمای سنتی
نه رسانه‌های دیجیتال ، شبکه های اجتماعی و مطبوعات به‌درستی وارد میدان روایتگری موثر علم وفناوری شده‌اند، نه صدا و سیما روایتی فراگیر، مستمر و جذاب از موفقیت‌های علمی وفناوری ارائه داده است. ولذاست که می بینیم که عمده این مهم هم بیشتر بر دوش رهبر انقلاب افتاده است
بی‌اعتمادی و فضای ذهنی منفی
افکار عمومی که زیر فشار تزریق ناامیدی‌ها و کمبود ها چالش‌های روزمره است، به‌سختی با روایت‌های مثبت و پیشرفت‌ها ارتباط برقرار می‌کند؛ به‌ویژه وقتی این روایت‌ها سیاست زده یا بزرگ‌نمایی شده به نظر برسند.واین درحالی است که جامعه بیش از هر زمانی نیازمند تزریق امید و اینگونه اخبار هست.
فقدان سیاست‌گذاری مشخص رسانه‌ای در حوزه علم و فناوری
در بسیاری از کشورها نهادهای دولتی و غیرانتفاعی مسئول «ترویج علم» هستند، اما در ایران سیاست‌گذاری یکپارچه و هدفمند برای ترویجگری علم وفناوری به‌ندرت وجود دارد.
فعالیت‌ها گسسته و پراکنده است؛ بین وزارت علوم، معاونت علمی، صداوسیما، بخش خصوصی و رسانه‌ها همکاری نظام‌مند و مستمر نیست.
چه باید کرد، راه‌کار چیست؟
در طی مدت مسئولیتم در معاونت علمی و فناوری و بنیاد ملی نخبگان در ستاد فرهنگسازی اقتصاد دانش بنیان اقداماتی انجام شد که باید روزامد، تقویت واستمرار یابد.
تربیت نسل «رسانه‌دانِ علم و فناوری»
باید مستندسازان و روزنامه‌نگارانی تربیت و تقویت شوند که هم زبان علم را بفهمند و هم مهارت بهره گیری ابزارهای روایتگری نوین را داشته باشند: از پادکست و ویدیو تا مستند کوتاه و روایت برای شبکه های اجتماعی .(ای کاش میشد برای اکثر خبرنگاران علم وفناوری کتاب هایی مانند روایتگری موثر کندال هاون درقالب بوت کمپ تدریس شود)
بازآفرینی نقش صدا و سیما
نیت انجام و تولید برنامه های حوزه علم وفناوری در صداسیما بوده و هست اما در کمیت و کیفیت تولید و استمرار پخش و نواوری ، نقصان بسیار داریم و البته ادم مطلع و کاربلد هم در این حوزه کم داریم ، برنامه‌هایی مانند «بربنیان دانش » “نسیم دانش» “ایران ساخت ” “چرخ “و….تجربه‌های موفقی بودند و مربوط به سالها قبل ، حالا اما نیازمند روزامدی ، استمرار، تنوع فرمی و بهره‌گیری از نواوری و چهره‌های علمی جذاب هستیم .
مشارکت فعال اساتید مبرز و دانشجویان خلاق
اساتید می‌توانند روایت‌گر علمی شوند و دانشجویان نیروی پیشران ترویج دانش وفناوری در فضای مجازی و رسانه‌ای. نشریات دانشجویی، کانال‌های علمی وترویجی و تولید محتوای دیجیتال در بیان پیشرفت ها باید تقویت شوند.
داستان‌محوری و برندینگ علمی
هر دانشمند، هر شرکت دانش بنیان و هر استارتاپ موفق، هر اختراع ملی یک «داستان» است. این داستان‌ها باید از قالب خبر خشک بیرون آمده و در دل مستندها،سریال ها ،انیمیشن‌ها، مسابقات علمی و گفت‌وگوهای جذاب روایت شوند. اگر قرار است علم، فناوری و نوآوری به فرهنگ عمومی جامعه تبدیل شود، باید از آزمایشگاه تا اتاق نشیمن واز دانشگاه تا مزرعه و کارگاه امتداد پیدا کند. امروز، پیشرفت کافی نیست؛ روایت پیشرفت است که جای خالی‌اش احساس می‌شود. مردم اگر بدانند، باور می‌کنند. اگر باور کنند، حمایت می‌کنند. و اگر حمایت کنند، ایران می‌تواند نه‌تنها پیشرفت کند، که «پیشرفت را معنا کند».
پرویزکرمی
مدیرعامل مرکز نوآوری همیار دانش بنیان
