پرویز کرمی، مدیرعامل مرکز نوآوری همیار دانش بنیان (همیارهاب)، طی یادداشتی در روزنامه فرهیختگان: مدتی است که به واسطه قرار گرفتن در مسئولیت مدیرعاملی مرکز نوآوری همیار دانش‌بنیان، بیشتر و عمیق‌تر در جریان چالش‌های روزافزون کسب‌وکار‌های نوپا و استارتاپی کشور قرار گرفته‌ام. این چالش‌ها به‌ویژه با توجه به شرایط اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی خاص کشور، بسیار متنوع و پیچیده‌اند. در این یادداشت تلاش کرده‌ام تا به برخی از مهم‌ترین چالش‌های موجود در این فضا اشاره کنم و در کنار آن، رهیافت عملی خود را در این زمینه ارائه دهم. امیدوارم این نوشته به گونه‌ای مؤثر باشد تا با توجه به آنچه که از سوی سازمان‌ها و نهاد‌های بین‌المللی مانند JII و IMF اذعان شده، ایران به عنوان بزرگ‌ترین اکوسیستم و نیروی انسانی منطقه منا و خاورمیانه، بتواند گام‌های مؤثری در جهت حل این مشکلات بردارد.
مطمئناً با توجه به ظرفیت‌های عظیم کشور در این حوزه و با همت و همکاری سازمان‌های حاکمیتی و دولتی، به‌ویژه معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، همراه با حمایت از خود استارتاپ‌ها، می‌توان تدابیر و اقداماتی مؤثر برای حفظ و تقویت این اکوسیستم اتخاذ کرد. چالش‌های ذکرشده ممکن است هر استارتاپ را به‌طور متفاوت تحت تأثیر قرار دهد، اما همان‌طور که می‌دانیم، با عزم دولت در مسیر توسعه و انسجام ملی، همچنین حفظ و تقویت توسعه اکوسیستم استارتاپی، اقدامات و تلاش‌هایی جدی در جهت حل بخشی از این مشکلات در جریان است.
۱- مشکلات اقتصادی و مالی
دسترسی محدود به منابع مالی: یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها، دسترسی به سرمایه‌گذاران و منابع مالی برای شروع و توسعه استارتاپ‌ها است. این مشکل به دلیل تحریم‌ها، تورم بالا و نوسانات اخیر ارز، به شدت افزایش یافته است.
نبود فرهنگ سرمایه‌گذاری ریسک‌پذیر: علی‌رغم شکل‌گیری و تنوع موضوعی مناسب صندوق‌های پژوهش و فناوری طی این سال‌ها هنوز فرهنگ سرمایه‌گذاری ریسک‌پذیر به‌کفایت و وسعت نیست و بیشتر سرمایه‌گذاران به دنبال بازگشت سریع و بدون ریسک سرمایه خود هستند.
۲- قوانین و مقررات پیچیده
بوروکراسی پیچیده: کسب و کار‌های نوپا و استارتاپی با بوروکراسی‌های پیچیده اداری و قانونی مواجهند که بسیار زمان‌بر و هزینه‌زاست.
نبود قوانین شفاف و حمایتی: به‌طور معمول، قوانین شفاف و خاصی برای حمایت از کسب‌وکار‌های استارتاپی وجود ندارد و عمدتاً از محل قوانین و مصوبات سایر تسهیلات مصوب، بعضاً پرداختی‌های ناچیزی صورت می‌گیرد و این باعث عدم اعتماد به نهاد‌های دولتی و ترس از ناپایداری در فضای کسب‌وکار می‌شود.
۳- چالش‌های مربوط به جذب و نگهداشت نیروی انسانی
نبود نیرو‌های ماهر و متخصص: کمبود نیروی کار ماهر در حوزه‌هایی مانند فناوری اطلاعات، طراحی، مارکتینگ و فروش، چالشی جدی برای کسب وکار‌های نوپا و استارتاپ‌ها است.
رقابت با شرکت‌های بزرگ‌تر: استارتاپ‌ها مجبورند برای جذب و نگهداشت نیرو‌های بااستعداد با شرکت‌های بزرگ‌تر که حقوق و مزایای بالاتری ارائه می‌دهند، رقابت کنند.
۴- کمبود دسترسی به بازار‌های جهانی
تحریم‌ها: تحریم‌ها و محدودیت‌های اقتصادی بین‌المللی، دسترسی این گونه کسب‌وکار‌ها به بازار‌های جهانی و منابع مالی خارجی را محدود کرده است. همچنین، این تحریم‌ها باعث شده بسیاری از استارتاپ‌ها نتوانند به راحتی از پلتفرم‌های بین‌المللی برای تبلیغات، فروش یا جذب سرمایه استفاده کنند.
پلتفرم‌های جهانی: دسترسی به اکثر سرویس‌ها و پلتفرم‌های جهانی برای استارتاپ‌های ایرانی محدود است.
۵- نبود اکوسیستم حمایتی و شبکه‌سازی قوی
کمبود شتاب‌دهنده‌ها و مراکز نوآوری: اگرچه برخی شتاب‌دهنده‌ها و مراکز نوآوری طی این سال‌ها شکل گرفته و مشغول کارند؛ اما تعداد و کیفیت آن‌ها نسبت به کشور‌های دیگر هنوز به‌طور قابل توجهی کمتر است.
نبود ارتباطات و شبکه‌های حرفه‌ای: بسیاری از استارتاپ‌ها از شبکه‌های حرفه‌ای و مشاوره‌ای برای رشد و توسعه باز می‌مانند و این می‌تواند موجب افت کیفیت و رشد کند آن‌ها شود.
۶- تغییرات اقتصادی و اجتماعی
نوسانات اقتصادی: تغییرات سریع و غیرقابل پیش‌بینی در وضعیت اقتصادی مثل تورم، تغییرات نرخ ارز یا بحران‌های اقتصادی، تأثیرات منفی زیادی بر استارتاپ‌ها دارد و برنامه‌ریزی‌های بلندمدت را دچار مشکل می‌کند.
افزایش نرخ فقر و کاهش توان خرید مردم: کاهش قدرت خرید مردم می‌تواند موجب افت تقاضا برای محصولات و خدمات استارتاپ‌ها شود، به‌ویژه در بخش‌های B2C.
۷- مسائل فنی و زیرساختی
عدم دسترسی به فناوری‌های پیشرفته: برخی از استارتاپ‌ها به‌ویژه در حوزه‌های مرتبط با فناوری‌های نوین، مثل هوش مصنوعی یا بلاک‌چین، با مشکل دسترسی به زیرساخت‌های مناسب و فناوری‌های به‌روز مواجه هستند.
سرعت پایین اینترنت و زیرساخت‌های مخابراتی: اینترنت کند و مشکلات زیرساختی می‌تواند تأثیر منفی بر استارتاپ‌های دیجیتال داشته باشد.
۸- بازاریابی و شناخت بازار
نداشتن استراتژی بازاریابی قوی: بسیاری از استارتاپ‌ها فاقد استراتژی‌های بازاریابی مؤثر و علمی هستند و این باعث می‌شود تا نتوانند مخاطبان هدف خود را به‌درستی جذب کنند.
آگاهی کم از برند و رقابت بالا: بسیاری از استارتاپ‌ها با مشکل رقابت شدید در بازار‌های کوچک و محدود مواجه هستند و برای کسب سهم بازار باید هزینه‌های بالای تبلیغات و برندینگ را تحمل کنند.
۹- مدیریت منابع و زمان
چالش در مدیریت منابع: بسیاری از استارتاپ‌ها در مراحل اولیه با منابع محدود روبه‌رو هستند و این می‌تواند منجر به اشتباهات در تخصیص منابع، زمان و اولویت‌بندی پروژه‌ها شود.
فقدان تجربه در مدیریت پروژه‌ها: بنیان‌گذاران استارتاپ‌ها ممکن است تجربه کافی در مدیریت تیم‌ها، پروژه‌ها یا استراتژی‌های بلندمدت نداشته باشند که به ایجاد مشکلات در مسیر توسعه کسب‌وکار منجر می‌شود.
پرویز کرمی – مدیر عامل مرکز نوآوری همیار دانش بنیان (همیارهاب)
