انگار ژاپن بعد از سالها دوباره تصمیم گرفته به روزهای اوج خودش توی صنعت فناوری برگرده. روزهایی که تو دهه ۸۰ و ۹۰ میلادی، اسم ژاپن با پیشرفت، نوآوری و سلطه توی صنعت نیمهرسانا گره خورده بود. اون موقعها، شرکتهایی مثل توشیبا، هیتاچی و NEC بخش عمدهای از بازار جهانی تراشهها رو در دست داشتن. ژاپن اون زمان نهتنها مرکز تولید حافظههای DRAM بود، بلکه تو طراحی و ساخت تجهیزات پیشرفته هم نقش اول رو بازی میکرد. اوج درخشش ژاپن دقیقاً همون دههها بود، وقتی که همکاری نزدیک بین دولت و صنعت، سرمایهگذاری هوشمند و توجه جدی به تحقیق و توسعه باعث شده بود هیچ کشوری نتونه با ژاپن رقابت کنه.
اما خب، این داستان موفقیت خیلی زود وارد فاز سقوط شد. از اواخر دهه ۸۰ به بعد، اتفاقهایی افتاد که باعث شد ژاپن کمکم اون جایگاه طلایی رو از دست بده. یکی از بزرگترین ضربهها، توافق نیمهرسانای سال ۱۹۸۶ با آمریکا بود. طبق اون توافق، ژاپن مجبور شد سیاستهای قیمتگذاری خودش رو تغییر بده و درِ بازارش رو به روی شرکتهای خارجی باز کنه. این باعث شد مزیت رقابتی شرکتهای ژاپنی دود بشه بره هوا.
از اون طرف، مدل جدید کسبوکار شرکتهای بدون کارخانه (fabless)، ظهور شرکتهایی مثل TSMC که فقط روی تولید تمرکز داشتن، و البته ناهماهنگیهای داخلی شرکتهای ژاپنی، وضعیت رو بدتر کرد. تا جایی که تا سال ۲۰۱۹، سهم ژاپن از بازار جهانی نیمهرسانا به کمتر از ۱۰ درصد رسید. در حالی که تایوان با TSMC و کره جنوبی با سامسونگ داشتن با سرعت نور جلو میرفتن، ژاپن هنوز روی فناوریهای قدیمی مثل ۴۰ نانومتری درجا میزد.
تلاشهایی هم برای جبران انجام شد، مثل پروژه Super LSI یا همکاریهای شرکتی حوالی سال ۲۰۰۰. ولی راستش رو بخوایید هیچکدومشون به سرانجام درست و حسابی نرسیدن. دلایلش هم مشخص بود: ناهماهنگی، کمبود بودجه، و رقابت جهانی که روزبهروز سختتر میشد.
و حالا Rapidus انگار برگ برنده جدید ژاپنه، شرکتی که سال ۲۰۲۲ با حمایت سنگین دولت ژاپن و سرمایهگذاری شرکتهای بزرگی مثل تویوتا، سونی، دنسو، NEC، سافتبانک و کیوکسیا متولد شد. با هدف تولید انبوه تراشههای ۲ نانومتری تا سال ۲۰۲۷. یعنی یه فناوری بهشدت پیشرفته که فقط چند تا کشور در دنیا توانایی اجرای اون رو دارن.
شرکت Rapidus داره با IBM همکاری میکنه، همون شرکتی که معماری ۲ نانومتری GAA رو توسعه داده. همچنین با IMEC که یکی از مهمترین مراکز تحقیقاتی اروپا توی زمینه نیمهرساناست. کارخانهای که Rapidus داره تو هوکایدو میسازه با اسم IIM-1، قراره مجهز به تجهیزات EUV و DUV شرکت ASML باشه. نکته جالب اینجاست که رویکرد پردازش تکویفری (single-wafer processing) قراره استفاده بشه، روشی که اگرچه گرونه ولی بهشدت راندمان رو بالا میبره و میزان نقصها رو کم میکنه.
تا ژوئیه ۲۰۲۵، Rapidus موفق شده اولین ویفرهای آزمایشی ۲ نانومتری رو تولید کنه. ویفرهایی که ویژگیهای الکتریکی مورد انتظار رو دارن. یه موفقیت بزرگ برای شرکتی که فقط چند سال از تأسیسش میگذره.
قرار بر اینه که تو سال ۲۰۲۶، Rapidus کیتهای طراحی فرآیند (PDK) رو در اختیار مشتریهاش بذاره تا بتونن طراحی تراشههای خودشون رو با این فناوری انجام بدن. اما هنوز چالشهایی سر راهه: سرمایهگذاری عظیم مورد نیاز (حدود ۵ تریلیون ین)، کمبود نیروی انسانی ماهر، و البته رقابت بیرحمانه با TSMC و سامسونگ که تولید ۲ نانومتری رو از سال ۲۰۲۵ شروع کردن یا خواهند کرد.
چرا این پروژه انقدر مهمه؟ فراتر از بحث تکنولوژی، این پروژه بخشی از استراتژی کلان ژاپنه برای امنیت اقتصادی و کاهش وابستگی به خارج. تو دورهای که نیمهرساناها به قلب تپنده همهچیز از هوش مصنوعی گرفته تا خودروهای خودران تبدیل شدن، داشتن توانایی تولید تراشههای ۲ نانومتری یه امتیاز استراتژیکه.
اگر Rapidus بتونه به تولید انبوه برسه، ژاپن در کنار تایوان، کره جنوبی و آمریکا داخل پرانتز چین! تبدیل میشه به یکی از معدود کشورهایی که این سطح از فناوری رو در اختیار دارن. این یعنی برگشتن به بازی، اونم نه بهعنوان بازیکن معمولی، بلکه بهعنوان یکی از مهرههای کلیدی تو زنجیره جهانی نیمهرساناها.
به نظرم ژاپن با Rapidus شاید داره یه قمار بزرگ میکنه، ولی اگه درست بازی کنه، برگشت به اوج اصلاً دور از دسترس نیست. شاید حتی دوباره بتونه بخشی از شکوه دهه ۸۰ و ۹۰ رو پس بگیره. حالا باید دید آیا Rapidus میتونه این رؤیای ژاپنی رو به واقعیت تبدیل کنه یا نه. چیزی که قطعی به نظر میرسه اینه که دنیای نیمهرساناها قراره دوباره اسم ژاپن رو جدی بگیره.
