شتابدهنده ها، آن‌طور که امروز می‌شناسیم، پدیده‌ای نسبتاً نو در دنیای کارآفرینی هستند. ماجرا از سال ۲۰۰۵ آغاز شد؛ جایی در ایالت ماساچوست آمریکا، وقتی که نخستین شتابدهنده ی دنیا با نام Y Combinator متولد شد. هدف این مجموعه ساده اما عمیق بود: استارتاپ‌ها را در مدت زمانی مشخص آموزش دهد، حمایت کند و آماده‌ی پرواز به دنیای واقعی کسب‌وکار سازد.
مدل Y Combinator الگویی تازه در حمایت از کسب‌وکارهای نوپا به‌وجود آورد. بر خلاف ساختارهای قبلی مثل مراکز رشد یا صندوق‌های سرمایه‌گذاری، اینجا تمرکز بر سرعت‌بخشی به مسیر رشد بود، آن هم در یک بازه زمانی کوتاه و مشخص. هر استارتاپی که وارد این برنامه می‌شد، پس از چند ماه با یک محصول اولیه، تجربه ارزشمند از بازار، و آمادگی برای جذب سرمایه از آن خارج می‌شد.
نسل‌های بعدی شتاب‌دهنده‌ها
تنها یک سال بعد، در ۲۰۰۶، شتاب‌دهنده‌ی Techstars راه‌اندازی شد؛ مجموعه‌ای که بعدها به یکی از پرچم‌داران جهانی این صنعت بدل شد. تا امروز، Techstars از بیش از ۲۵۰۰ استارتاپ حمایت کرده و آن‌ها را در مسیر جذب سرمایه‌ای بیش از ۱۸ میلیارد دلار همراهی کرده است.
شتابدهنده ها به‌سرعت محبوب شدند. در سال ۲۰۰۹، شتابدهنده ی Founder Institute پا به میدان گذاشت؛ نهادی جهانی که با حضور در بیش از ۱۸۰ شهر در ۶۰ کشور دنیا، عنوان بزرگ‌ترین شتابدهنده ی جهانی از نظر گستردگی جغرافیایی را به دست آورد. این روند در سال ۲۰۱۰ شتاب بیشتری گرفت، با ظهور مجموعه‌هایی مثل 500Startups، AngelPad و Startupbootcamp که هر یک مسیرهای نوینی در حمایت از نوآوری باز کردند.
ورود ایران به عرصه شتاب‌دهی
در ایران نیز نخستین شتابدهنده ها از سال ۱۳۹۳ کار خود را آغاز کردند. اولین آن‌ها، آوای‌تک پردیس، در دانشکده فنی دانشگاه تهران و زیر نظر پارک علم و فناوری پردیس شروع به کار کرد. مدتی بعد، شتابدهنده دیموند در دانشگاه صنعتی شریف تأسیس شد و با هدف ترویج فرهنگ کارآفرینی و حمایت از استارتاپ‌های ایرانی وارد میدان شد.
نقش این نهادها در اکوسیستم کارآفرینی ایران، چیزی فراتر از کمک مالی صرف است؛ آن‌ها با طراحی برنامه‌های هدفمند، آموزش‌های تخصصی، فراهم‌سازی زیرساخت‌ها و اتصال به شبکه‌ای از مشاوران و سرمایه‌گذاران، مسیر رشد را برای استارتاپ‌ها هموارتر می‌کنند.
انواع شتابدهنده ها؛ تنوع در مأموریت‌ها و خدمات
شتاب‌دهنده‌ها را نمی‌توان با یک قالب یکسان شناخت. هر کدام بسته به اهداف، حوزه‌ی سرمایه‌گذاری و شیوه‌ی فعالیتشان، مدل متفاوتی دارند. این تنوع نه‌تنها باعث پوشش بهتر نیازهای گوناگون استارتاپ‌ها می‌شود، بلکه به شکل‌گیری یک اکوسیستم پویا و تخصصی نیز کمک می‌کند.
۱. بر اساس حوزه‌ی سرمایه‌گذاری
شتابدهنده های عمومی (افقی)
این شتاب‌دهنده‌ها به حوزه‌ی خاصی محدود نیستند. آن‌ها آماده‌اند تا از هر استارتاپی—از سلامت دیجیتال تا گردشگری یا کشاورزی هوشمند—در صورت داشتن تیم و ایده‌ی مناسب حمایت کنند. مزیت اصلی این نوع شتاب‌دهنده‌ها، شبکه‌ی گسترده‌تری از مشاوران، سرمایه‌گذاران و منابع است.
شتابدهنده های تخصصی (عمودی)
در نقطه‌ی مقابل، برخی شتاب‌دهنده‌ها تنها بر یک حوزه خاص تمرکز می‌کنند؛ مانند فناوری‌های مالی (Fintech)، آموزش (EdTech)، سلامت یا هوش مصنوعی. این تخصص‌گرایی به استارتاپ‌ها کمک می‌کند تا در فضای عمیق‌تر و دقیق‌تری رشد کنند و از راهنمایی افراد خبره در همان حوزه بهره‌مند شوند.
۲. بر اساس دامنه جغرافیایی فعالیت
شتاب‌دهنده‌ها از نظر وسعت پوشش فعالیت نیز متفاوت‌اند:
- بین‌المللی: مانند Founder Institute که در کشورهای متعددی شعبه دارد.
- ملی: شتاب‌دهنده‌هایی که در سراسر یک کشور فعالیت می‌کنند.
- منطقه‌ای یا استانی: مجموعه‌هایی که تمرکزشان بر یک منطقه جغرافیایی محدود است و نیازهای بومی را بهتر می‌شناسند.
۳. بر اساس شیوه‌ی پذیرش استارتاپ‌ها
برخی شتاب‌دهنده‌ها تنها تیم‌هایی را می‌پذیرند که محصول اولیه (MVP) دارند. برخی دیگر بر انسجام و توانمندی تیم بنیان‌گذار تأکید دارند، حتی اگر هنوز محصولی تولید نشده باشد. این رویکرد، نقش مهمی در انتخاب شتاب‌دهنده‌ی مناسب برای هر استارتاپ دارد.
۴. بر اساس نوع وابستگی و مالکیت
- دولتی: معمولاً با بودجه عمومی فعالیت می‌کنند و بیشتر در راستای اهداف توسعه ملی یا منطقه‌ای شکل گرفته‌اند.
- شرکتی (Corporate Accelerator): توسط شرکت‌های بزرگ ایجاد شده‌اند تا به نوآوری در محصولات یا خدمات خود کمک کنند.
- خصوصی و مستقل: این شتاب‌دهنده‌ها از منابع خصوصی بهره می‌برند و بیشتر بر بازدهی اقتصادی و سودآوری تمرکز دارند.
خدمات شتابدهنده ها؛ فقط سرمایه نیست
شتاب‌دهنده‌ها چیزی فراتر از منابع مالی ارائه می‌دهند. آن‌ها زیرساختی نرم‌افزاری و انسانی ایجاد می‌کنند تا استارتاپ‌ها با اعتماد بیشتری وارد بازار شوند. خدمات کلیدی آن‌ها شامل موارد زیر است:
• فضای کاری اشتراکی و حرفه‌ای
شتاب‌دهنده‌ها معمولاً فضای کار مشترکی را در اختیار تیم‌ها قرار می‌دهند. این فضا نه تنها هزینه‌ها را کاهش می‌دهد، بلکه فرصت‌های ارتباط با سایر تیم‌ها، مشاوران و سرمایه‌گذاران را هم فراهم می‌کند.
• آموزش و توانمندسازی تخصصی
شتابدهنده ها با برگزاری کارگاه‌ها، بوت‌کمپ‌ها و دوره‌های آموزشی، به تیم‌ها کمک می‌کنند تا در زمینه‌های مختلفی مانند طراحی محصول، بازاریابی، مدل کسب‌وکار، فروش و مدیریت منابع انسانی توانمند شوند.
• مشاوره تخصصی و منتورینگ
وجود یک راهبر (منتور) مجرب می‌تواند سرنوشت یک استارتاپ را تغییر دهد. دنیای کارآفرینی پر از چالش‌هایی است که بدون راهنمایی فردی باتجربه ممکن است منجر به شکست شوند.
• ارتباط با سرمایه‌گذاران و رویدادهای جذب سرمایه
شتابدهنده ها از طریق برگزاری رویدادهای سرمایه‌گذاری (Demo Day)، معرفی به سرمایه‌گذاران فرشته (Angel Investors) یا صندوق‌های خطرپذیر (VCs)، فرصت‌هایی واقعی برای جذب سرمایه فراهم می‌کنند.
• شبکه‌سازی و برندینگ
یکی از دستاوردهای مهم حضور در شتاب‌دهنده‌ها، دیده شدن در جامعه کارآفرینی است. تیم‌ها نه‌تنها آموزش می‌بینند، بلکه در معرض توجه رسانه‌ها، رویدادها و سرمایه‌گذاران قرار می‌گیرند.
• دسترسی به زیرساخت‌های عمومی و تخصصی
از اینترنت و فضای استراحت گرفته تا تجهیزات پیشرفته‌ی آزمایشگاهی، چاپگرهای سه‌بعدی، نرم‌افزارهای حرفه‌ای یا سرورهای پردازشی؛ شتاب‌دهنده‌ها این زیرساخت‌ها را به‌طور اشتراکی در اختیار تیم‌ها می‌گذارند.
مرکز نوآوری همیار دانش‌بنیان؛ همراهی تخصصی با صنایع خلاق
مرکز نوآوری همیار دانش‌بنیان یکی از شتاب‌دهنده‌های تخصصی فعال در کشور است که خدمات خود را به استارتاپ‌های حوزه‌ی صنایع خلاق و نرم‌افزار ارائه می‌کند. این مرکز با فراهم‌سازی فضای کاری، برنامه‌های آموزشی، مشاوره تخصصی، دسترسی به شبکه سرمایه‌گذاران و دیگر زیرساخت‌ها، در کنار خدمات تخصصی همیار هاب بستری پویا برای رشد استارتاپ‌ها فراهم کرده است.
جمع‌بندی؛ شتاب برای رشد
با وجود تنوع در انواع شتاب‌دهنده‌ها و خدمات آن‌ها، همه‌ی آن‌ها یک هدف مشترک دارند: کمک به رشد و موفقیت استارتاپ‌ها. آن‌ها نقش شتاب‌دهنده‌ای واقعی را در مسیر کارآفرینان بازی می‌کنند؛ از شروع ایده تا رسیدن به بازار و حتی جذب سرمایه.
چه به‌دنبال تیم‌سازی باشی، چه محصولی آماده عرضه داشته باشی یا فقط به مشاوره و منابع نیاز داشته باشی، شتاب‌دهنده‌ی مناسب می‌تواند نقطه‌ی پرتابی برای رسیدن به اهداف بزرگ‌تر باشد.
سوالات متداول درباره شتابدهنده ها
۱. تفاوت شتابدهنده و مرکز رشد چیست؟
شتاب‌دهنده‌ها برنامه‌های کوتاه‌مدت، فشرده و با تمرکز بر رشد سریع دارند، در حالی که مراکز رشد دوره‌های بلندمدت‌تری دارند و بیشتر بر حمایت زیرساختی متمرکزند.
۲. آیا همه استارتاپ‌ها می‌توانند وارد شتابدهنده شوند؟
خیر، شتاب‌دهنده‌ها فرآیند پذیرش رقابتی دارند. معیارهایی مانند تیم قوی، ایده نوآورانه، یا داشتن MVP از عوامل مهم انتخاب هستند.
۳. آیا شتاب‌دهنده‌ها سهام از استارتاپ دریافت می‌کنند؟
در بسیاری از موارد، بله. به ازای خدماتی که ارائه می‌دهند، درصدی از سهام استارتاپ را دریافت می‌کنند.
۴. شتاب‌دهنده‌ها چه کمکی در جذب سرمایه می‌کنند؟
آن‌ها استارتاپ را برای ارائه به سرمایه‌گذار آماده می‌کنند و دسترسی به شبکه‌ای از سرمایه‌گذاران بالقوه را فراهم می‌سازند.
۵. آیا حضور در شتابدهنده تضمین موفقیت است؟
خیر، اما شانس موفقیت را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد، به‌ویژه اگر تیم با انگیزه و یادگیرنده باشد.
۶. بهترین زمان برای ورود به شتابدهنده کی است؟
وقتی ایده یا محصول اولیه شکل گرفته باشد و تیم آمادگی ورود به بازار را داشته باشد.
۷. آیا شتاب‌دهنده‌های آنلاین هم وجود دارند؟
بله، بسیاری از شتاب‌دهنده‌ها به‌صورت مجازی فعالیت می‌کنند، خصوصاً پس از همه‌گیری کرونا.
